Gewas tussen je heggen of heggen als gewas? Niet of, maar èn!
De derde workshopdag begon in de Veldschuur in Bemmel. Deze ligt vlakbij Doornik Natuurakkers, het land van Louis Dolmans waar we die dag gingen kijken naar akkers, heggen, en erg veel leerden over oogsten uit ‘lanen’ of zoals Mark het noemt: alley cropping. Telkens rijen bomen met daartussen eenjarige gewassen. Zolang de bomen klein zijn, krijg je opbrengst uit de eenjarige teelt. Zodra de bomen zijn gegroeid, kunnen er dieren grazen.
Maak van de heg je oogstgewas
Na een korte inleiding door Kees van Veluw, Mark Shepard en Louis Dolmans gingen we snel naar buiten. Het was mooi weer en Doornik Natuurakkers is een prachtige plek: graanakkers met daarnaast telkens zes meter brede natuurstroken inclusief natuurlijke heggen. Opnieuw vroeg Marc ons om op te letten: wat zien we? Wat groeit hier al als vanzelf, zonder input, moeite of werk? En, hoe kunnen we het nu omdraaien: dat die natuurhagen de plek worden waar we uit gaan oogsten in plaats van andersom? Daar viel de groep natuurlijk stil. Dat is waar we de methode deels al herkennen, maar deels ook helemaal niet. We kennen hagen, maar zien ze als afscheiding, niet als oogst.
Mark gaf nog een mooie tip: je moet elk jaar een meter diepe sleuf trekken tussen de bomenrij/haag en het eenjarige gewas dat je er tussen kweekt. Zo voorkom je dat de boomwortels gaan concurreren met het eenjarige gewas. Ook blijven je bomen dan makkelijker hanteerbaar.
En natuurlijk stelde hij ons af en toe zo’n lekker confronterende vraag: wie van jullie heeft als eens een paar duizend zaden in de grond gegooid om via S(heer)T(otal)U(tter)N(eglect) uit te vinden wat werkt? Niemand natuurlijk. Sterker nog, we stonden toen bij een proefveld graan en dat is een zelfbestuiver. Dirk van Apeldoorn, de hierbij betrokken wetenschapper, betoogde dat zo’n aanpak bij zelfbestuivers niet interessant is, Mark Shepard, net zo overtuigend, betoogde dat ook hier natuurlijke selectie en kruisbestuiving plaatsvindt, maar dan inderdaad bij 0,001% van de zaden. En dat die dus juist interessant zijn. Hij voegde er aan toe dat ook de afvallers hun geld opleveren: je hakt ze om en gebruikt het hout om paddestoelen op te enten.
Gebruik dieren en diversiteit
Aan het begin van de middag gaf Mariska Slot een introductie over varkens in combinatie met andere teelten. Varkens zouden een rol kunnen spelen als levende ploeg of voor het benutten van reststromen op het bedrijf zoals eikels of graan.
Dirk van Apeldoorn gaf daarna een introductie over verschillende vormen van diversiteit. Diversiteit in genen, tijd en ruimte. Hij liet voorbeelden zien van van strokenteelt of een ruime rotatie van meer dan 50 jaar waarin het voedselbos ook in opgenomen is.
Alley cropping, de details en de Nederlandse situatie
Na de pauze ging de groep eerst weer even naar buiten om te oefenen in kijken, want dat bleef de kern van wat Mark zei en deed: kijken en daarop voortborduren. Ga uit van de genus locus (de geest ter plekke) en niet van de tekentafel. Daarna leerde hij ons meer details over alley cropping, de soorten en hoe je er in tijd mee om kan gaan. De groep wilde veel weten, bijvoorbeeld, moest je rijen nou noord-zuid of oost-west plaatsen. Volgens Mark maakte het niks uit, hij had allebei geprobeerd en beide methodes hadden nadelen: er ontstond of verschil tussen voor- en achterkant van en rij of van een boom. Water en hoe je dat aan- en afvoerde was een veel belangrijker factor. In een landschap met hellingen moet je anders omgaan met je ditches en trenches: bergjes en slootjes dan in plat en vaak nat Nederland. Hij was onder de indruk dat de hele zaal al als vanzelf snapte dat wij hier het hoogteverloop ìn de sloot moesten maken.