Bomen en struiken helpen onze landbouw een gezonde basis te geven. Dat geldt ook in Ethiopië, maar hoe anders is de strijd van boeren daar om hun landbouw een goede toekomst te verschaffen. Lex Roeleveld, bestuurslid van Van Akker naar Bos bezocht het noorden van Ethiopië en zag er ongelooflijke resultaten.

Eind oktober bracht ik op uitnodiging van de Franse Fondation Yves Rocher (FYR) een 10-daags bezoek aan boomplantprojecten in de regio Tigray, gelegen in het noorden van Ethiopië. Ik vertegenwoordigde de stichting Heg&Landschap, de Nederlandse partnerorganisatie van de FYR, die in veel landen de aanplant van bomen financieel ondersteunt. In 2016 heeft Heg&Landschap met steun van de FYR  diverse initiatieven rond permacultuur en voedselbossen met plantgoed van inheemse bomen en struiken kunnen steunen.

Ethiopië is een van de grootste landen van Afrika. Bodemerosie is er een enorm probleem dat het voortbestaan van veel boeren bedreigt. Een groot deel van de gronden in het Ethiopische hoogland zijn ernstig geërodeerd, doordat bomen en grassen vrijwel verdwenen zijn en water en wind vrij spel krijgen. De steeds kaler wordende berghellingen kunnen het regenwater niet langer vasthouden. De lager gelegen akkers worden overspoeld en verliezen hun waardevolle bovenlaag.

Het herstel van ontboste, gedegenereerde gronden is al vele jaren topprioriteit van de Ethiopische regering. Niet-gouvernementele organisaties (NGO’s), waaronder het Zwitserse Green Ethiopia, helpen daarbij. In 2016 heeft Green Ethiopia, met steun van onder andere de FYR, Ethiopische boeren de mogelijkheid geboden 3 miljoen boompjes te planten. Drie miljoen boompjes! Superlatieven schieten te kort in Ethiopië. Tussen 1979 en 2001 heb ik veel in West- als Oost-Afrika gewerkt. Bodemerosie was er vaak geen onbekend verschijnsel, maar een grootschalige, succesvolle aanpak zoals in Ethiopië (regio Tigray) heb ik niet eerder gezien.

Hoe krijgen de Tigrijnse boeren en boerinnen het voor elkaar en wat moeten ze er voor doen (en laten)? Op reis met een vertegenwoordiger van de Franse fondation en de Zwitserse voorzitter van Green Ethiopia heb ik tijdens lange wandelingen en veel ontmoetingen en gesprekken een indruk gekregen.

Om de landbouwgronden te beschermen en herstellen moeten eerst de berghellingen hersteld worden. In de korte regentijd kolkt het water de kale hellingen af om brede geulen te vormen en akkers te overspoelen. Stap 1 van het proces is dat een dorp één of meer berghellingen ‘sluit’. De dorpsgemeenschap besluit zelf dat op bepaalde hellingen geen vee meer mag grazen en er evenmin hout gekapt mag worden. Een forse ingreep, want er moet gekookt worden en ook de ossen moeten te eten hebben. Door het dorp betaalde bewakers zien er op toe. Met een Kalasjnikov op hun rug patrouilleren ze op de hellingen. Hardvochtige overtreders worden beboet. We hebben geen vee of sporen van vee of houtkap tijdens onze lange wandelingen op ‘gesloten’ hellingen gezien. Stap 2 is een immense taak. Over de hele lengte van de hellingen worden terrassen gevormd om het afstromende regenwater op te vangen en in de grond te laten trekken.  Mannen en vrouwen werken met enkel een schep en pikhouweel en pakken complete berghellingen vol stenen en rotsen van boven tot beneden aan. Iedere boer en boerin werkt verplicht 20-40 dagen per jaar. De vergoeding van overheidswegen bestaat uit voedsel (food for aid) en het recht landbouwgrond te gebruiken (in Ethiopië behoort alle grond aan de staat!).

De resultaten van het ‘sluiten’ van berghellingen en de aanleg van de enorme lengten aan anti-erosiemaatregelen zijn al na 2 jaar zichtbaar. Bomen lopen uit, jonge bomen komen op, grassen en kruiden herstellen zich. Het afstromen van regenwater wordt voor het grootste deel gestopt. Het gebied blijft desondanks gesloten. Boeren mogen na 2-3 jaar als er weer gras groeit, gras kappen en mee naar huis nemen. Het laten grazen van vee of het kappen van bomen of struiken kappen blijven verboden. Sterker nog, men gaat over tot het planten van bomen. Bomen, wat heet bomen. Eenjarig bosplantsoen, nauwelijks meer dan 40-50 cm hoog. Kwetsbaar maar met veel zorg geplant in speciaal gehakte halve manen en plantgaten.

Het betreft zorgvuldig gekozen, deels inheemse, nutsbomen. Bomen die goed zijn voor de bijen (Tigray is bekend om haar honing) of goed bouwhout opleveren. Bomen die stikstof binden en bomen die goed veevoer leveren. En het liefst soorten die enkele functies combineren.

Na enkele jaren, en ik heb het op diverse plaatsen gezien én gehoord, neemt het leven toe. Insecten zoemen, overal vogels, apen keren terug. Boeren plaatsen bijenkorven omdat er weer bijen gehouden kunnen worden. Bomen mogen nog steeds niet gekapt worden, wel snoeien boeren bomen (rechte stam, meer gras, boomblad als veevoer). Hellingen worden worden zichtbaar groener.

Het lijkt eenvoudig en logisch. Maar om dit te realiseren is een onvoorstelbare fysieke en sociale inspanning vereist. En let wel, de akkers in de valleien zijn dan nog niet bereikt! De schade aan de akkers is wel afgenomen, de grond houdt langer water vast, er kan geïrrigeerd worden omdat de watertoevoer constanter is en irrigatiereservoirs niet met stenen en rotsen volspoelen. Maar er wachten de komende jaren en decennia nog twee grote uitdagingen. De eerste: de akkers moeten duurzamer gebruikt worden door aanplant van bomen en struiken (agroforestry – landbouw met bomen). De tweede:  herstelde berghellingen waar de nieuwe bomen tot ontwikkeling komen, moeten weer economisch nut opleveren. De natuurlijke vegetatie (gras, kruiden, struiken en bomen) en de aangeplante bomen moeten voortaan op duurzame manier door de boeren families gebruikt worden. Landbouw met bomen en duurzaam beheer van herstelde berghellingen, er zal nog veel ervaring mee moeten worden opgedaan. Hopelijk wordt het even voortvarend aangepakt als de strijd tegen de voortschrijdende erosie.

Ik ben teruggekeerd met een diep respect voor wat boeren in Ethiopië realiseren. Het land kwam recent in het nieuws door sociale onrust die onder andere leidde tot het platbranden van buitenlandse bedrijven. Daar vochten boeren tegen land grab, boeren hun grond afnemen ten behoeve van buitenlandse investeerders, de uitbreiding van steden e.d. Dezelfde energie legt men aan de dag bij het herstel van landbouwgronden. Zonder grond, zonder gezonde bodem, is er voor velen immers geen toekomst.

Zoveel gastvrijheid als we ontmoet hebben, zoveel inzet en wonderbaarlijke dingen als we gehoord en gezien hebben, het was prachtig om mee te maken en een extra motivatie voor het werk met Van Akker naar Bos.

Kijk voor video op www.heggen.nu.